Λίγο πιο κάτω από την πρώτη καμάρα όπου και το αρχοντικό του Ι.Τρικούπη, σήμερα ανακαινισμένο, όπου στεγάζεται η ΛΣΤ’ Εφορεία Αρχαιοτήτων Αιτωλ/νίας κ’ Λευκάδος, ορθώνεται ομοίωμα Ανεμόμυλου, έργο του 1962 της Αιτωλικής Εταιρείας, ακριβώς στην ίδια θέση όπου επί τουρκοκρατίας ήταν το ομώνυμο νησάκι του Ανεμόμυλου.
Η προτομή του Κωστή Παλαμά και η επιστολή του γι’αυτή
Πηγή: “Μεσόλογγι 183-1990”, Γιώργος Ιω. Κοκοσούλας
Ο Ανεμόμυλος ήταν το μέρος όπου άρεσε στον ποιητή να πηγαίνει μόνος του και να στοχάζεται.
Σήμερα απέναντι από τον Ανεμόμυλο υπάρχει η προτομή του Κωστή Παλαμά η οποία κατασκευάστηκε το 1937 από τον γλύπτη Αντώνιο Σώχο έπειτα από πρωτοβουλία και χορηγία (μέσω εράνου) του συλλόγου “Φίλοι Γραμμάτων, Επιστημών και Τεχνών”.
“ΣΤΗΝ ΠΡΟΤΟΜΗ ΠΟΥ ΜΟΥ ΣΤΗΘΗΚΕ ΣΤΟ ΜΕΣΟΛΟΓΓΙ”
Σας βλέπω με τα ονείρατα τα πλάνα του βραδιού και με της μέρας τους σκληρούς καθημερινούς αγώνες, νερά ιερά της Κλείσοβας και του Βασιλαδιού, μικρή πατρίδα, που με ζης μεγάλη στους αιώνες.
Κωστής Παλαμάς, 5 Ιουλίου 1937″
Η ανατίναξη του ανεμόμυλου 12 Απριλίου 1826
Στο αγωνιζόμενο Μεσολόγγι από την Α’ Πολιορκία του το 1822, βρέθηκε και ο Επίσκοπος Τωγών κ’ Κοζύλης Ιωσήφ ως βοηθός του Μητροπολίτη Άρτας Πορφυρίου, από τον οποίο μνήθηκε στη Φιλική Εταιρεία, χειροτονήθηκε Αρχιμανδρίτης και που στη συνέχεια τον έκανε βοηθό του δίνοντας του τον τίτλο του Επισκόπου Ρωγών κ’ Κοζύλης.
Υπήρξε μία ηγετική φυσιογνωμία, στις πολιορκίες της πόλης, «ο γεφυροποιός» του κλήρου και του λαού, εμψυχωτής του αλλά και συναγωνιστής του μαζί και ατρόμητος πολεμιστής στις ντάπιες.
Αυτός ο σεπτός Ιεράρχης, που το βράδυ της Εξόδου βγήκε με το σώμα του Νότη Μπότσαρη, στο άκουσμα της κραυγής «πίσω, πίσω», εκείνο το βράδυ του μεγάλου χαλασμού, με άλλους αγωνιστές κλείστηκε στον μισοερειπωμένο Ανεμόμυλο, του μικρού ομώνυμου νηστού και εκεί όλοι τους αφού αντιστάθηκαν, αυτός ήταν που έβαλε φωτιά στην πυρίτιδα και ανατινάχτηκαν για να μην πέσουν στα χέρια των κατακτητών.
Ο επίσκοπος είχε την τύχη να πέσει μισοπεθαμένος στα χέρια των Τούρκων, που στη συνέχεια τον κρέμασαν ημιθανή στην μισοερειπωμένη πόρτα του Ανεμόμυλου.
Στον ανεμόμυλο, Κωστής Παλαμάς
Στον ανεμόμυλο, στο χάλασμα, την ώρα
που της αυγής το χαμογέλασμα ροδίζει,
ταράζουν τα ψαρόπουλα τον πράον αέρα
με ξαφνικά κραξίματα και με παιγνίδια,
και τ’ αλαφρά μονόξυλα που τα προσμένουν
τινάζονται ανυπόμονα σαν τα φτερούγια
των πουλιών που δετά τα πόδια του κρατιένται,
και γύρω η λιμνοθάλασσα λευκοχαράζει
σαν ένα ολάνοιχτο μαργαριταροστρείδι.
Στον ανεμόμυλο, στο χάλασμα, όταν καίει
σαν πυρωμένο σίδερο το μεσημέρι,
με τη βαριά πνοή του μολυβένιος ύπνος
ρουφάει θαλασσινούς και καραβοκυραίους·
δεν τρίζουν στ’ αργασμένα χέρια τα καμάκια,
μόνο τα ψάρια στο δροσόκοσμο σαλεύουν.
Και γύρω η λιμνοθάλασσα λαμποκοπάει
σα σκουτάρι ασημένιο φλωροκαπνισμένο.
Στον ανεμόμυλο, στο χάλασμα, την ώρα
που βασιλεύει ο ήλιος μ’ όλη του τη δόξα,
20τρέχουν και ψάχνουν γι’ αλαφρόπετρες τ’ αγόρια,
και για γλυκιές ματιές οι νιες κι οι νιοι, και στέκουν
και ψάχνουνε για ενθύμησες οι γέροι, και είναι
τα γερατειά ιλαρά, στοχαστικά τα νιάτα·
και γύρω η λιμνοθάλασσα πορφυροφέρνει
σαν κήπος πυκνοφύτευτος από γεράνια.
Στον ανεμόμυλο, στο χάλασμα, την ώρα
που τα κρυφά μεσάνυχτα σιγογλιστράνε,
από τα νεραϊδόσπηλ’ αεροφερμένοι
σ’ άλογα με κορμιά απ’ αχνούς, με χήτη αχτίδες,
νέραϊδοι και νεράιδες τραγουδάν και λούζουν
διαμαντένιες θωριές, και κάνουν την αγάπη,
και γύρω η λιμνοθάλασσα η βασιλοπούλα
για φόρεμα φορεί τον ουρανό με τ’ άστρα.
Στον ανεμόμυλο, στο χάλασμα, μιαν ώρα
πριν της αυγής το χαμογέλασμα ροδίσει,
των τουρκομάχων ο λαός γυρνά απ’ τον Άδη,
ξαναφιλεί τη γη την πολεμοθρεμμένη,
το χάλασμα σαν κάστρο το ξαναστυλώνει,
βροντάν τα καριοφίλια, αντιλαλούν οι νίκες,
και γύρω η λιμνοθάλασσα γοργοσπαράζει
σαν ολόμαυρο μάτι από θυμό αναμμένο.
