Η οροσειρά του Αρακύνθου (Ζυγού) έχει υψόμετρο 984 m και η νοτιοδυτική πλευρά αποτελεί μορφολογική εξαίρεση. Εκεί οι βράχοι πέφτουν απότομοι και κοφτεροί σχηματίζοντας ανεξερεύνητα σπήλαια.
Ο Άγιος Νικόλαος ο Κρεμαστός ανακαλύφθηκε το 1900 από κάτοικο του Αιτωλικού ονόματι Βογιατζή και είναι ένα από τα σημαντικότερα Βυζαντινά Μνημεία στα Βαλκάνια καθώς επίσης σημαντικό ασκητικό και μοναστικό κέντρο. Το όνομα του πρώτου μοναχού και ιδρυτή του σπηλαίου, Νίκανδρου υπάρχει γραμμένο σε επιγραφή που σώζεται στην είσοδο του σπηλαίου. Διέθετε εργαστήριο αντιγραφής κωδικών (scriptorium) και πλούσια βιβλιοθήκη. Το μοναστήρι απέκτησε μεγάλη φήμη και περιουσία που αποτελούταν από βοσκοτόπια και αμπελώνες.
Το σπήλαιο
Το σπήλαιο έχει άνοιγμα 6 m, στη μέση το άνοιγμά του είναι 8 m και το βάθος 12 m. Απέναντι από την είσοδο του σπηλαίου υπάρχει το λιθόκτιστο τέμπλο που χωρίζει το ιερό από τον κύριο ναό. Στο κέντρο του ναού υπάρχει μια μεγάλη δεξαμενή που συγκεντρώνει τα βρόχινα νερά και είναι το αγίασμα του σπηλαίου.
Οι βραχογραφίες στα τοιχώματα έχουν χαρακτηριστικά την ισορροπία, την αρμονία στην απεικόνιση των μορφών και τις απαλές χρωματικές διαβαθμίσεις. Πιθανόν να φιλοτεχνήθηκαν από Καππαδόκες αγιογράφους, που επισκέπτονταν την περιοχή κατά τις μετακινήσεις τους από την ανατολή προς την δύση. Έτσι φανερώνεται η σύνδεση της Αιτωλίας και Ακαρνανίας με τη Μικρά Ασία και την Κωνσταντινούπολη. Συμβολαιογραφική πράξη της 28 Μαΐου 1770 μ.Χ. μαρτυρά ότι από τη θέση αυτή Πατρινοί έμποροι μετέφερναν εμπορεύματα από το Μεσολόγγι στο Λιβόρνο της Ιταλίας. Το καράβι που μετέφερε τα εμπορεύματα ήταν του Δημητρίου Τρικούπη και το όνομα του ήταν, «Άγιος Νικόλαος της Βαράσοβας». Σίγουρα το λιμάνι που βρισκόταν στον «αυχένα» της Βαράσοβας μεταξύ Σπηλαίου Αγίου Νικολάου και Κάτω Βασιλικής ήταν σταθμός για ανεφοδιασμό.
Υπάρχουν τοιχογραφίες με τη Θεοτόκο Βρεφοκρατούσα, τη Γέννηση του Χριστού, την Κοίμηση της Θεοτόκου, τη Βαϊοφόρο, τη Σταύρωση, τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου, παραστάσεις που στο πέρασμα του χρόνου έχουν ξεθωριάσει.
Όλες οι σκηνές στο μεγάλο και στο μικρό σπήλαιο, χωρίζονται μεταξύ τους με παχιές γραμμές και γεωμετρικές διακοσμήσεις. Το μοτίβο που επαναλαμβάνεται είναι καστανόχρωμοι σταυροί σε λευκό έδαφος, που τοποθετούνται σε σειρές οριζόντιες και κάθετες και ομόκεντροι κύκλοι, που επαναλαμβάνονται σε οριζόντιες σειρές.
Η μνήμη του Αγίου γιορτάζεται στις 6 Δεκεμβρίου και στις 20 Μαΐου.
Κείμενο: Δρ. Ολυμπία Βικάτου, αρχαιολόγος – Προϊσταμένη Εφορείας Αρχαιοτήτων Αιτ/νίας και Λευκάδος
Πως πηγαίνω στον Άγιο Νικόλα Κρεμαστό;
Ο Άγιος Νικόλας Κρεμαστός προσεγγίζεται είτε από το Κεφαλόβρυσο, είτε από τα Κάτω Αμπέλια-Κάτω Ελληνικά. Εμείς προτείνουμε τη διαδρομή από τα Κάτω Αμπέλια καθώς κατά τη διάρκεια της πεζοπορίας μπορείς να απολαύσεις τη θέα προς τη λιμνοθάλασσα Μεσολογγίου-Αιτωλικού, τον Πατραϊκό και το Ιόνιο Πέλαγος.
Έως το μοναστήρι η πεζοπορία είναι περίπου 4χλμ και διάρκειας 70′. Επιπλέον 10′ έως τον καταρράκτη (Στον χρόνο δεν υπολογίζεται η επιστροφή). Για αρχάριους πεζοπόρους θεωρείται δύσκολη διαδρομή καθώς στο μονοπάτι υπάρχουν αρκετές πέτρες που δυσκολεύουν την πορεία. Με το πέρασμα των χρόνων και την έλλειψη συντήρησης του μονοπατιού αν κάποιος πηγαίνει για πρώτη φορά θα πρέπει να είναι προσεκτικός για να μην χάσει το μονοπάτι. Επιπλέον χρειάζεται προσοχή στη διαδρομή-κατέβασμα προς το μοναστήρι. Δεν υπάρχει σήμανση στο μονοπάτι.
