Αξιοσημείωτα γεγονότα, ο φυσικός χώρος και οι ανθρώπινες δράσεις. Οι λόγοι και οι άξονες ανάπτυξης της περιοχής του Μεσολογγίου.
Γεωμορφολογία
Οι δύο ποταμοί (Αχελώος- Ευηνος) δημιούργησαν με τις προσχώσεις τους τα αβαθή νερά, τη λιμνοθάλασσα και τις πεδινές εκτάσεις για καλλιέργειες. Βόρεια της περιοχής και ανατολικά δεσπόζουν οι ορεινοί όγκοι του Αράκυνθου και της Βαράσοβας. Την ποικιλία του φυσικού περιβάλλοντος συμπληρώνουν οι 2 λίμνες, Λυσιμαχεία και Τριχωνίδα.
Η Αιτωλία είναι η συνέχεια της μεγάλης φυσικής χερσαίας διόδου από τη Βόρεια Ήπειρο μέσω της κοιλάδας του Αώου προς τα παράλια του Κορινθιακού και τη Δυτική ακτή της Πελοποννήσου.
Η Αιτωλία αποτελεί το δώρο της φύσης στη Δυτική Ελλάδα.
Η Θέση της Αιτωλίας
και η γένεση της πόλης του Μεσολογγίου
Σ’ αυτό το φυσικό χώρο στην αγκάλη της λιμνοθάλασσας δημιουργήθηκε το Μεσολόγγι πάνω σε νησίδες και αβαθή νερά που αποτελούσαν ασφαλές αγκυροβόλιο. Βρίσκεται στη μία άκρη του τριγώνου Ζακύνθου Κεφαλληνίας Κορινθιακού. Αυτή είναι και η αιτία ανάπτυξης του.
Το Μεσολόγγι μνημονεύεται τότε μόνο, όταν η στρατηγική του θέση αναδείχθηκε με τη Ναυμαχία της Ναυπάκτου (1571). Μέχρι τότε αναφέρεται στις πηγές μόνο ως ιχθυοτροφείο με μικρό συνοικισμό αλιέων από τα νησιά και πειρατών, ειδικότερα όταν οι Βενετοί από τα μέσα του 17ου αιώνα κλονίζονται στο Αιγαίο και στις ανατολικότερες θάλασσες. Τότε επιζητούν μεγαλύτερη και σταθερότερη διείσδυση στη Δυτική Ελλάδα. Τότε εμφανίζεται και η αρχή ανάπτυξης σ’ αυτές τις περιοχές.
Η Αιτωλία από το 1204 (Κατάληψη Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους ανήκει στο Δεσποτάτο της Ηπείρου με όλες τις περιπέτειες που πέρασε αυτό το κράτος μέχρι το 1385, οπότε περνά στην κυριαρχία των Οθομανών. Στο μεταξύ ( 1348-1355) από την Αλβανία εισβάλλουν και κυριαρχούν οι Σέρβοι με τον Στέφανο Δουσάν στην Ήπειρο, Αιτωλία, Ακαρνανία (μέχρι τον Κορινθιακό κόλπο)
Από τον 18ο αιώνα θα αποτελέσει το Σαντζάκι (περιφέρεια) του Κάρλελι με 6 καζάδες (Αγγελοκάστρου, Βραχωρίου, Ξηρομέρου, Βάλτου, Αιτωλικού, Μεσολογγίου).
Το 1684 ο Φραγκίσκος Μοροζίνης (Βενετός) εκστρατεύει στην Δυτική Ελλάδα με επιτυχία. Η Ν.Δ. Ελλάδα (πλην της Αιτωλοακαρνανία) και τα Ιόνια νησιά αποτέλεσαν νευραλγικό χώρο για του Βενετούς που δεν μπορούσαν πλέον να εισχωρήσουν στο Αιγαίο εξαιτίας των Οθωμανών. Το «μάτι της Ανατολής» (παλιότερα ήταν τα Κύθηρα) τώρα είναι το Ρίο – Αντίρριο. Το Μεσολόγγι εξαιτίας της θέσης του αναπτύσσεται στα χρόνια που ακολουθούν.
Οι άξονες ανάπτυξης
α) γεωργική παραγωγή, κτηνοτροφία, αλιεία (πρωτογενής τομέας),
β) Τεχνίτες – ναυπηγοί (δευτερογενής) χωρίς ιδιαίτερη ανάπτυξη βιοτεχνίας,
γ) θάλασσα – εμπόριο – ναυτιλία (τριτογενής τομέας).
Στο Μεσολόγγι (και στο Αιτωλικό) έχουμε μορφές αστικοποίησης: σιδηρουργοί εμπορεύονται τα είδη τους μέχρι την Κωνσταντινούπολη. Σταφιδέμποροι, έμποροι λαδιού και κρασιού. Επικερδής αλιεία, ναυτικά επαγγέλματα.
-Στο β΄ μισό του 17ου αιώνα (Εβλιά Τσελεμπή, τούρκος περιηγητής) αναφέρονται 300 κεραμοσκεπή οικήματα. Οι Έλληνες ήταν έμποροι, οι Τούρκοι αγρότες, οι Τούρκοι μιλούσαν μόνο Ελληνικά (σερήδες) και είχαν Ελληνίδες γυναίκες
Η ναυτική πολιτική των Βενετών και το Μεσολόγγι
Οι Μεσολογγίτες επωφελούνται από τρία οικονομικά μέτρα των γειτόνων τους Βενετών: α) χαμηλοί δασμοί (4%) σε όλα τα λιμάνια, β)δωρεάν προμήθεια ξυλείας από τα δάση της Πρέβεζας – Βόνιτσας για ναυπήγηση πλοίων και γ) Δεν καταβαλλόταν φόρος διέλευσης (travisito) από τα Βενετικά λιμάνια. Τα φορολογικά μέτρα και η ξυλεία έθεσαν τις βάσεις της ανάπτυξης της περιοχής (Μεσολόγγι – Αιτωλικό – Γαβαλού- Γουριά – Μαγούλες ) και της ναυτικής εκπαίδευσης των κατοίκων.
Τα προϊόντα
Αναφέρεται σε περιγραφές περιηγητών (Spon) καλή ποιότητα σταφίδας, αλάτι (που έφευγε για Κεφαλονιά – Κέρκυρα και το υπόλοιπο έμενε στην τυροκομία), βελανίδι, μαλλί, κερί και μέλι. Υποθέτουμε ότι εξαγόταν και αυγοτάραχο. Στα τέλη του 17ου αιώνα υπάρχει μνεία εμποροπανήγυρης στο Μεσολόγγι, το οποίο θεωρείται μια απ΄τις περιοχές υψηλής ζήτησης και είναι «οι πιο προσοδοφόρες» κατά τη γνώμη του Γενικού Προβλεπτή Β. Κονταρίνι. Από τους στατιστικούς πίνακες των ετών 1684-1688 και 1690 φαίνεται ότι τα ταμεία Μεσολογγίου – Αιτωλικού είναι τα πιο πλούσια.
Η πρώτη καταστροφή
Στα 1689 – 1690 έρχεται η πρώτη καταστροφή. Ο Μανιάτης πειρατής Λυμπεράκης Γερακάρης επιτίθεται, καίει την πόλη του Μεσολογγίου και αιχμαλωτίζει τους κατοίκους εκδικούμενος για τις εμπορικές σχέσεις τους με τους Βενετούς.
